Tác giả "Người thầy đầu tiên" đã ra đi

TTO - Chingiz Aitmatov, một trong những nhà văn nổi tiếng nhất thế kỷ 20, đã vĩnh viễn ra đi ở tuổi 79 vào chiều 10-6 tại Nuremberg (Đức), nơi ông được đưa tới điều trị bệnh viêm phổi gần tháng qua.

Nhà văn Chingiz Aitmatov - Ảnh: NTV

Ông lâm bệnh ở Kazan (Nga), khi kênh truyền hình "Nước Nga" đang quay bộ phim tài liệu Và một ngày dài hơn thế kỷ chuẩn bị cho sinh nhật 80 tuổi của ông tháng 12 tới đây. Dự kiến ông sẽ tới một ngôi làng Tatar, nơi chôn cất cụ cố ngoại của Aitmatov, nhưng giữa đường ông bị mệt nên được đưa sang Đức.
Chủ nhiệm Ủy ban in ấn Nga, Mikhail Seslavinsky ca ngợi "Chingiz Aitmatov là một tác giả mà các tác phẩm đã đi vào kho báu của văn học Xô Viết. Đến cuối cuộc đời mình, Aitmatov vẫn tiếp tục theo đuổi việc giữ gìn các quan hệ nhân văn giữa các cựu cộng hòa Xô viết, tham gia vào nhiều diễn đàn, trở thành người bạn tin cậy của nước Nga và là một thành viên xứng đáng của không gian văn học chúng ta”.
Cựu tổng thống Liên Xô Mikhail Goorbachev đã gọi Aitmatov là "người bạn lớn, một tác giả của toàn bộ thế giới ngôn ngữ Nga, một con người gần gũi với mỗi chúng ta”.
Hãng thông tấn Nga RIA Novosti đưa tin về cái chết, đã dẫn lời nhà văn Nga Viktor Yerofeyev nói: “Aitmatov ngập trong quà tặng, huy chương và những lời tán tụng, nhưng vẫn luôn lương thiện và không thể bị mua chuộc. Ông là một tấm gương cho trí thức thập niên 70 thời Brezhnev, khi không còn hi vọng rằng văn chương có thể giữ được sự trong trắng của mình”. Aitmatov giã từ thế giới đúng vào năm mà quê hương Kyrgystan của ông chọn là “Năm Aitmatov”. Tại Thổ Nhĩ Kỳ, một Ủy ban vừa được thành lập để tiến cử ông là ứng viên cho giải Nobel văn học.
Các tác phẩm của ông đã được dịch ra 150 thứ tiếng, trong đó nhiều tác phẩm đã được đưa vào các chương trình phổ thông không chỉ ở Liên Xô (cũ), mà còn ở nhiều nước trên thế giới. Ở Việt Nam, Người thầy đầu tiên của ông đã làm thổn thức bao thế hệ học trò say mê văn học Nga. Trong khi tại Đức, tác phẩm Jamilia (từng bị một quan chức trong Hội nhà văn Liên Xô khi đó chi trích là "bênh vực cho lối sống phi đạo đức") được đưa vào chương trình trung học. Những tác phẩm của ông còn in dấu trong lòng thế giới có thể kể: Chuyện núi đồi và thảo nguyên, Cây phong non trùm khăn đỏ, Và một ngày dài hơn thế kỷ, Đoạn đầu đài…

Chingiz Aitmatov sinh năm 1928 tại làng Sheker ở Kirghistan, gần biên giới với Kazakhstan. Aitmatov từng làm cho tờ “Sự thật”, lãnh đạo Hội nhà văn Liên Xô và đoạt giải thưởng Lênin.
Aitmatov viết bằng hai thứ tiếng Nga và Kyrgyzia, bắt đầu xuất bản từ năm 1952. Đỉnh cao trong sự nghiệp chính trị của ông là vào năm 1990, khi ông được bổ nhiệm làm cố vấn văn hóa của Hội đồng tổng thống Goorbatrev. Cũng trong năm này, ông là Đại sứ Xô viết tại Luxembourg. Từ 1995, ông là đại biểu Quốc hội Kyrgystan độc lập, Đại sứ của Kyrgystan tại Bỉ, Hà Lan, và là đại diện nước ông tại UNESCO, EU và NATO.
Vinh quang đầu tiên đến với ông nhờ tác phẩm Jamilia được đích thân nhà thơ Louis Aragon dịch sang tiếng Pháp và gọi đây là “thiên truyện tuyệt nhất về tình yêu” - mà Aitmatov hoàn tất sau khi kết thúc khóa học ở trường viết văn Goorki năm 1958.
Các truyện ngắn, truyện vừa, tiểu thuyết và kịch của ông thấm đẫm những vấn đề của chính quyền Xô Viết, sự hủy diệt của thiên nhiên và mâu thuẫn thế hệ. Nếu thập niên 1970, ông đắm mình trong chủ nghĩa hiện thực xã hội chủ nghĩa thì sau đó, ông ngày càng bị mê hoặc bởi các nhân vật thần thoại trong các truyền thuyết Kyrgyzia. Bước ngoặc trong sự nghiệp sáng tác của ông là Đoạn đầu đài, trở thành biểu tượng cho một trong những tác phẩm văn học thời cải tổ.

Sau khi Liên Xô sụp đổ năm 1991, ông tìm được độc giả mới ở phương Tây nhất là ở Đức. Một trong những tác phẩm cuối cùng của ông là Núi sụp, in ở Matxcova năm 2006, giành được nhiều giải thưởng ở Nga và Kyrgystan.
Nước Nga đã bày tỏ nỗi tiếc thương sâu sắc trong điện chia buồn của Tổng thống Nga Dmitry Medvedev và thủ tướng Vladimir Putin. "Đây là tổn thất lớn không sao bù đắp được cho tất cả chúng ta. Chingiz Aitmatov luôn ngự trị trong ký ức của chúng ta như một nhà văn vĩ đại, một nhà tư tưởng, một trí thức và một nhà nhân văn", thủ tướng V. Putin viết trong điện chia buồn.
Nhà văn sẽ được an táng vào 14-6 tại Nghĩa trang Ata Beit thuộc làng Chon Tash, không xa thủ đô Bishkek. Nghĩa trang này cũng là nơi cha ông - một cán bộ Đảng - vừa được cải táng sau 60 năm bị xử bắn và chôn trong một nấm mộ tập thể thời Stalin.
"Xin cho tôi một giới hạn thời gian"

Ngay sau khi ông mất, tờ Sự thật Komsomol đã cho đăng những đoạn trả lời phỏng vấn chưa được công bố của nhà văn cho tờ báo hồi tháng 12-2006, khi ông trình làng quyền tiểu thuyết mới "Núi sụp":
- Tôi vừa từ Petersburg tới. Ở đó mới diễn ra buổi giới thiệu tiểu thuyết mới của tôi Núi sụp. Một sự kiện trọng đại. Xin các anh hiểu tôi cho đúng, tôi không muốn khoác lác, nhưng quyển sách đã tạo ra một âm hưởng chưa từng thấy. Nhưng điều tôi thật sự thú vị là độc giả vẫn còn nhớ tôi và chờ đợi tác phẩm của tôi. Có một tình huống cảm động thế này: một người đề nghị tôi ký vào quyển sách xuất bản từ năm 1956. Tôi thật sự ngạc nhiên: mình đã là nhà văn lâu đến thế. Nhiều độc giả của tôi hiện nay trẻ gấp đôi quyển tiểu thuyết đầu tiên của tôi.

* Tên gọi tiểu thuyết đầy ẩn ý Núi sụp. Và trong nội dung chính của quyển sách là nỗi hoài nhớ về một ngọn núi sụp đổ - Liên Xô.
Anh nói đúng, Liên Xô từng là một ngọn núi nào đó, và đã sụp đổ. Sụp đổ một hệ thống có nhiều điểm tốt. Giờ thì mọi thứ được cuốn đi theo những làn gió tùy tiện. Không ai chịu trách nhiệm vì cái gì. Mỗi người chỉ vì mình. Nhưng làm gì khi dù sao cũng phải sống, cũng phải thích nghi theo những điều kiện mới.
Mới đây tôi có gặp một số sinh viên, nói chuyện với họ suốt ba tiếng. Tôi thấy họ quan tâm đến những tiến trình toàn cầu biết chừng nào, họ bị lôi cuốn vào thực tiễn biết chừng nào. Vậy mà họ có sẵn đuợc gì đâu. Ngay cả ý nghĩa cuộc sống họ cũng phải tìm lại lần nữa bằng những nỗ lực của mình. Chính tương lai thế giới tùy thuộc vào giới trẻ này.
Liệu thế giới có đứng vững, hay ngã quỵ, liệu ngọn núi đó có bị sụp đổ dưới trận tấn công của một chủ nghĩa cực đoan mù quáng nào đó. Và tôi có điều này phải nói với thế hệ mới. Tôi xin tuyên bố, tôi như cha các bạn, và các bạn, như con cái của tôi. Tôi cầu nguyện thượng đế và số phận sao cho tôi có được một giới hạn thời gian để đưa được tới họ tất cả những suy gẫm của tôi, để có thể thực hiện được tất cả những dự định của tôi.

DUY VĂN (Theo RIA Novosti, Interfax, IHT, Sự thật Komsomol)

Một ngôi sao văn học Xô Viết hoài niệm đã băng. Một nhà hoạt động chính trị năng động của Việt Nam đổi mới không còn. Tức cảnh sinh tình, Tư SG mạn phép post bài viết của báo Tuổi Trẻ để các Trỗi-blogger dành vài phút để tưởng nhớ và ôn lại những gì đã tiếp nhận được từ những nhân cách lớn này.

Đôi lời tâm tình.

Tư SG